Savoir-vivre przy stole

Na początku, kilka słów wyjaśnienia, co to takiego  „ Savoir vivre”.

Wyrażenie savoir-vivre pochodzi z języka francuskiego. „ Savoir” znaczy wiedzieć, „vivre” - żyć. Stąd savoir-vivre przetłumaczyć można jako sztuka życia. Ten splot słów można rozumieć jako znajomość obyczajów i form towarzyskich, reguł grzecznościowych oraz jako umiejętność postępowania w życiu i radzenia sobie w różnych trudnych sytuacjach.
Savoir-vivre jest uwarunkowany kulturowo, a więc znacząco różni się w zależności od regionu świata. Znajomość międzykulturowych zasad określana jest mianem cross-cultural savoir-vivre.  
Ważne ! Znajomość zasad savoir-vivre jest jednym z wyznaczników kultury osobistej człowieka!

Zasady savoir-vivre'u dotyczą przede wszystkim:

• zachowania się w szczególnych sytuacjach,
• form towarzyskich (np. w miejscu pracy, w rodzinie, na przyjęciach),
• komunikacji (także telefonicznej i internetowej),
• nakrywania i podawania do stołu, sposobów jedzenia oraz picia,
• wyglądu, prezencji (np. postawy, higieny) i właściwego ubioru czyli tzw. „ dress code”.

Przed nami, najpiękniejszy czas, na który wszyscy czekamy niemalże cały rok – Święta Bożego Narodzenia oraz Sylwester i Nowy Rok. Podczas tych wspaniałych dni, niejednokrotnie będziemy spotykać się z naszymi bliskimi oraz przyjaciółmi. W tym roku, nie będą to, niestety, wielkie przyjęcia, ponieważ już od dłuższego czasu funkcjonujemy w trudnym, pandemicznym czasie. Cóż, musimy się z tym zmierzyć i tym bardziej postarać się, by tegoroczne Święta, tym bardziej były wyjątkowe i wspaniałe.

Przygotujmy się zatem do nadchodzących Świąt, między innymi, poprzez poznanie zasad Savoir vivre, które dotyczą między innymi kulturalnego zachowania się przy stole.

Zasady dotyczące jedzenia nie są związane tylko z samym podawaniem i spożywaniem potraw, ale również z nakrywaniem do stołu. Jednak najważniejsze pozostaje zachowanie przy stole. Jak mawiał Jean Anthelme Brillat-Savarin, autor Fizjologii smaku: ”Powiedz mi jak jesz, a powiem ci, kim jesteś”

Nakrywanie do stołu  Sposób nakrycia stołu zależy głównie od tego, czy podajemy codzienny posiłek, czy wydajemy uroczyste przyjęcie. W obu tych przypadkach  bardzo ważna jest estetyka, dlatego też stół powinien być nakryty ładnym i czystym obrusem.
Talerze  powinny być idealnie czyste. Układa się je zależnie od przewidzianego zestawu potraw. Nie powinno się ich układać jeden na drugim. Wyjątkiem może być talerz podstawa, z którego się nie je. Pozostałe talerze zmienia się po każdym daniu. Głębokie talerze na zupę umieszcza się  na położonym na podstawie  płaskim talerzu.  Nakrycia dla poszczególnych osób kładzie się tak, by każda miała dla siebie przynajmniej 60 cm miejsca przy stole.
Sztućce układa się  po obu stronach talerzy w kolejności zależnej od podawanych dań – zaczynając od zewnątrz. Noże powinny być zwrócone ostrzami w kierunku talerza, łyżki wgłębieniami w górę, a widelce zębami w górę. Sztućce do deserów można ułożyć za talerzem, równolegle do krawędzi stołu. Łyżeczkę i nóż do owoców kładzie się tak, by uchwyt skierowany był w lewo, a widelczyk do ciasta odwrotnie. W czasie uroczystych przyjęć sztućce do deserów powinny być umieszczone na stole na krótko przed jego serwowaniem. Łyżeczki do herbaty i kawy układa się na talerzyku, na którym stoi filiżanka. Do ryb podaje się widelec oraz specjalne noże.
Nakrycie podstawowe  Do obiadu składającego się z trzech dań podajemy łyżkę do zupy, nóż i widelec do dania głównego, widelczyk deserowy, łyżeczkę deserową,  kielich do wody, serwetkę. Nóż kładziemy po prawej stronie,  ostrzem skierowanym w lewo. Widelec ułożony brzuszkiem do dołu po lewej stronie. Łyżkę do zupy kładziemy po prawej stronie noża.  Deser najczęściej spożywany jest przy pomocy widelczyka deserowego i łyżeczki deserowej, czasami zamiast łyżeczki stosuje się nożyk deserowy. Parę sztućców umieszczamy bezpośrednio nad talerzem, pamiętając, by trzonek widelczyka znajdował się po lewej stronie, a trzonek łyżeczki po prawej. Jeżeli na deser są przewidziane sery lub owoce , łyżeczkę w ustawieniu zastępuje nóż deserowy. Naczynia do napojów ustawiamy po prawej stronie, na wysokości nakrycia deserowego.  Serwety (zarówno te z materiału jak i papierowe) kładziemy w centrum, z lewej strony lub powyżej nakrycia.

O czym informuje ułożenie sztućców  
W restauracji ale także w domu możemy  ułożeniem sztućców sygnalizować nasze życzenia, np. że jeszcze nie skończyliśmy lub prosimy o ponowne nałożenie.
Poniższe ilustracje przedstawiają kilka ogólnie przyjętych   zasad ułożenia sztućców oraz ich znaczenie:

• Jestem gotowy do rozpoczęcia posiłku

• Przerwa w jedzeniu

• Proszę o podanie kolejnego dania

• Było pyszne!

• Dziękuję, skończyłem

Serwetki Podczas codziennych posiłków możemy używać serwetek papierowych. Kładzie się je po lewej stronie talerza. Uroczyste obiady, kolacje czy inne posiłki wymagają użycia serwetek z materiału, najlepiej tego samego co obrus lub podobnego. Złożone w kwadrat lub trójkąt, kładzie się je na talerzu.

Dekoracja stołu Kwiaty,  świąteczne ozdoby oraz świece to dekoracje, których nie brakuje na naszych stołach, podczas Świąt Bożego Narodzenia. Dodatki te sprawiają, że stół wygląda odświętnie. Ważne jest jednak, aby te dekoracje nie były zbyt wysokie, ponieważ nie powinny  zasłaniać, siedzących naprzeciwko osób.

Kolejność podawania potraw : przystawki zimne, przystawki gorące, zupy, dania mięsne i rybne, sery, desery, owoce, kawa i herbata. 

Zachowanie przy stole Podczas codziennych posiłków w gronie najbliższych kwestia tego, gdzie kto ma siedzieć , nie jest problemem. Jednak w wypadku wystawnego przyjęcia, w którym uczestniczy więcej osób, nie powinno się jej pozostawiać przypadkowi.
Najważniejsi są gospodarze, którzy powinni siedzieć naprzeciwko siebie, a miejsca obok powinni zajmować goście. Najlepiej też, by kobiety i mężczyźni siadali obok siebie na przemian. Warto również zadbać o to, aby goście, którzy nie darzą się sympatią nie musieli siedzieć koło siebie. Na krześle siedzimy spokojnie i prosto, nie suwamy nim tam i z powrotem. Ręce trzymamy na stole, a nie pod stołem. Łokci nie opieramy na stole. Lewą rękę  kładziemy na krawędzi stołu. Nie bawimy się sztućcami. Nie bębnimy palcami o blat stołu. Nie krzyżujemy nóg  pod stołem. Nie zakładamy jednej na drugą. Stopy powinny spoczywać spokojnie. Nie wywijamy nogami w takt muzyki. Nie ściągamy butów pod stołem, nawet w sytuacji dużego dyskomfortu dla stóp.

Ręce

Nie wiesz, co robić z rękami? To nic z nimi nie rób! – to była kiedyś jedna z fundamentalnych zasad savoir-vivre’u.

A zatem:
– nie opieramy się łokciami o stół ani na nim nie leżymy.
– nie trzymamy jednej ręki pod stołem, a drugiej na stole.
– nie bawimy się sztućcami.
– obie dłonie leżą na stole, mniej więcej na wysokości talerza, łokcie przylegają do ciała.

Ryby Polskie, wigilijne menu, nie może obejść się bez ryb. Spożywanie ryb, z wielu względów,  przysparza nam problemów.  Warto pamiętać, że:
- nie jemy ryb dwoma widelcami, należy podać specjalne sztućce czyli widelec z trzema ząbkami i szeroki tępy nóż służący nie do krojenia, a do oddzielania kawałków mięsa,
– jeśli nie mamy w domu takich sztućców, możemy podać zwykłe noże i widelce,
– ryby wędzone i marynowane spożywamy za pomocą zwykłych noży i widelców,
– jeżeli zdarzy się nam wziąć do ust ość – usuwamy ją dyskretnie ręką (jeżeli byłaby to pestka owocowa, należałoby użyć w tym celu łyżeczki). Jeżeli ość utkwi ci w gardle, przeproś, wstań od stołu i pozbądź się jej w toalecie

Pieczywo Niby nic trudnego, a znowu pole do gaf.
– nie kroimy chleba i bułek nożem, nie przepoławiamy, nie jemy w całości,
– pieczywo podane na małym talerzyku odrywamy (bułka) lub łamiemy (kromka), rozdzielając na mniejsze kawałki, które wkładamy do ust,
– oderwane kawałeczki pieczywa możemy smarować masłem. Jeżeli smaruje się chleb masłem trzeba to robić specjalnym nożem do masła. Należy nałożyć masło na swój talerz i dopiero wtedy swoim nożem smarować chleb na talerzu — nigdy na obrusie lub w ręce.

Przyprawianie  potraw Przyprawienie dania przed jego spróbowaniem jest jedną z największych gaf, jakie można popełnić przy stole. Świadczy to o braku zaufania do umiejętności szefa kuchni. Danie można lekko posolić czy popieprzyć, ale proszenie o specjalne przyprawy, których akurat nie ma na stole, może wprawić gospodarzy w zakłopotanie. Na spotkaniu w gronie znajomych ta zasada nie musi być ściśle przestrzegana.

Herbata Jeśli zostanie nam podana herbata ekspresowa, pamiętamy, że nie wyciskamy torebki, tylko wyjmujemy ją i odkładamy na talerzyk (jeśli go nie podano, wypada poprosić). Można  odłożyć torebkę na spodek, niemniej, niewyciśnięta będzie brudzić filiżankę. Nietaktem jest proszenie o podanie kawy czy herbaty w trakcie posiłku.

Zupy są dwie zasady spożywania zupy :

– zupę je się  tak długo, jak długo da się nabrać ją na łyżkę bez przechylania talerza.
–  jeśli zupa tak nam smakuje, że chcemy zjeść ją do końca, możemy przechylić talerz, z tym że zawsze od siebie.
– zupę je się końcem łyżki —nigdy bokiem

 Dania własnej roboty  Jeśli gość przyniesie (nie konsultując tego z nami wcześniej) coś własnej roboty, to niezależnie od tego, czy danie pasuje do przygotowanego przez nas posiłku, czy nie, powinniśmy docenić jego intencje. Jeśli nie podamy przyniesionej potrawy,  sprawiamy ofiarodawcy przykrość. Podając to danie, informujemy, że dana osoba przyrządziła je  specjalnie na dzisiejsze przyjęcie.

Sałatki i surówki Na stole powinien się znaleźć specjalny talerzyk, zwłaszcza jeśli mięso jest w sosie i po wymieszaniu z surówką będzie wyglądało  nieapetycznie . Jednak bywa, że gospodarze nie dysponują tak dużą zastawą, wówczas jako goście nie zwracamy na to uwagi. Najwygodniej będzie serwować tę sałatkę przynajmniej z salaterki – tak, aby gość, kiedy już upora się z większą ilością potrawy, sam mógł zdecydować, w jakim momencie nałożyć sobie porcję sałatki na talerz.

Koniec posiłku Sygnał do powstania od stołu dają gospodarze. Odchodząc od stołu, zawsze mówimy „dziękuję”. Niegrzecznie byłoby odejść od stołu, nic nie mówiąc. Jeśli odchodzimy od stołu, dlatego, że chcemy udać się do toalety powinniśmy powiedzieć tylko „przepraszam”.

Buty ” Nie ściągajcie butów” – słychać od progu w wielu polskich domach. Ale jeszcze niestety nie we wszystkich. Trudno nam zrozumieć, że buty są częścią naszego stroju. Goście, naprawdę wyglądają mało elegancko bez butów, w skarpetkach czy w rajstopach. Dlatego bardzo na miejscu jest przyzwolenie na pozostanie w butach. Goście, co zdarza się coraz częściej, mogą także wziąć własne, lekki buty na zmianę. Przy towarzyskich, luźnych spotkaniach ze znajomymi można oczywiście gościć się na boso. I nie ma w tym nic złego. Nigdy jednak nie powinniśmy proponować kapci. To trochę tak, jakbyśmy dawali komuś używaną bieliznę.

Podstawowe zasady zachowania się, dla gospodarzy :drzwi gościom zawsze powinien otworzyć gospodarz, wszystkich gości witamy jednakowo serdecznie, muzyka, która towarzyszy uroczystości, nie może być zbyt głośna, by nie zagłuszała rozmowy, gospodarz domu nie powinien zajmować miejsca, dopóki wszyscy goście nie usiądą,gdy podajemy konkretną godzinę rozpoczęcia przyjęcia należy zaczekać pół godziny na wszystkich gości – po upływie tego czasu można zasiąść do stołu,potrawy podaje się zawsze z lewej strony siedzącego gościa, tylko napoje i zupy z prawej. Opróżnione talerze zabieramy z prawej strony, czyste podajemy z lewej.

Kiedy można sprzątać nakrycie gościa? Jeżeli nóż i widelec leżą na talerzu skrzyżowane lub stykają się końcami tworząc odwrócona literę V, znaczy to, że nasz gość jeszcze będzie jadł.

Gdy sztućce leżą równolegle – możemy sprzątnąć nakrycie.

Podstawowe zasady dla gości:

• Jesteśmy punktualni
• Nie  poprawiamy fryzury lub makijażu podczas posiłku
• Nie  gestykulujemy, trzymając w rękach sztućce
• Kieliszki chwytamy za nóżkę, ponieważ schłodzone napoje utrzymują wówczas właściwą temperaturę
• Jeśli  nie wiemy, do czego służą podane sztućce,  dyskretnie obserwujemy  zachowanie sąsiadów
• Jemy estetycznie
• Nie  rozmawiamy z pełnymi ustami oraz nie dmuchamy na zbyt gorące potrawy
• Nie zaczynamy jeść, dopóki wszyscy nie mają na talerzach swoich porcji
• sygnał, że możemy przystąpić do jedzenia, daje gospodyni
• Serwetkę rozkładamy  i kładziemy na kolanach (po zakończeniu posiłku -nie zgniatamy jej, tylko składamy i odkładamy po prawej stronie talerze)
• Nóż i łyżkę trzymamy w prawej ręce, a widelec w lewej (chyba, że używa się tylko widelca, to wtedy w prawej)
• Nie pochylamy się nad talerzem
• Nie  przechylamy talerza, by zjeść zupę do końca
• Nie  usuwamy resztek jedzenia z zębów przy stole
• Kiedy jemy to nie mówimy
• Raczej nie zostawiamy jedzenia na talerzu, lepiej nałóżmy sobie mniej, a potem ewentualnie poprośmy o dokładkę

Tak oto, naprawdę, w wielkim skrócie, prezentuje się lista zasad, których powinniśmy przestrzegać przy stole. Myślę, jednak że warto trochę się postarać, bo przecież nasze zachowanie świadczy o tym, że jesteśmy ludźmi kulturalnymi i dobrze wychowanymi.

Martyna Orleańska